شیوة تاریخ‌نگاری حال‌محورِ علم در معرض محک کیمیای حسن بن زاهد

Authors

رضا کوهکن عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

علی کاوسی رحیم دکتری تخصصی

Abstract:

در این مقاله نخست، شیوة تاریخ‌نگاری حال‌محور علم معرفی شده است؛ معیار، نقطة آغاز و نقطه پایان اینگونه تاریخ‌نگاری، نظریه‌های «علمیِ» کنونی می‌باشد. از دیدگاه نگارنده، مقابلة ویژگی‌های علوم پیشین با علم کنونی می‌تواند محک مناسبی در آزمون کارآمدی این شیوه باشد. بدینترتیب، کیمیا بهعنوان یک علم طبیعی در سده‌های گذشته لحاظ و به واکاوی کیمیای حسن بن زاهد کرمانی پرداخته میشود. آنگاه، برخی موضوعات محوری کیمیا را استخراج کرده‌، آنها را در مواجهه با برخی ویژگی‌های بنیادی علم مدرن و نیز مفروضات اساسی تاریخ‌نگاری حال‌محور قرار می‌دهیم. نتیجه آنکه، تفاوت‌های علم کیمیا با علم مدرن چنان بنیادی و شباهت‌های آن دو چنان اندک است که نمی‌توان، بهرغم ادعای تاریخ‌نگاری حال‌محور، کیمیا را یک «پیش‌تاریخ» برای شیمی دانست. در بازسازی تاریخ علم بهنحو عام، و تاریخ کیمیا به نحو خاص، باید با دیدگاهی جامع‌نگرانه، چنان عمل کرد که مباحث گستردة نظری و عملی آن، وجوه مختلف کار با مواد، فرآیندهای عملی، و نیز زبان معمایی، رمزی و باطنی کیمیا و البته مسائل انسانی و اجتماعی مرتبط با آن، به همراه یکدیگر ملاحظه شود.

Upgrade to premium to download articles

Already have an account?login

similar resources

جایگاه تجربه و آزمون در منظومۀ کیمیایی حسن بن زاهد کرمانی

حسن بن زاهد کرمانی کیمیاگر ایرانی سدۀ هشتم هجری است. او در جهان‌بینی کیمیایی خود، کیمیا را علم الهی و علم برتر معرفی کرده و آن را به عرفان و سلوک پیوند زده است؛ در عین حال اتکای مفاهیم و اصول کیمیایی بر تجربه و آزمون در کیمیای او قابل پیگیری است. ما در این مقاله، جایگاه «تجربه» و «آزمون تجربی» را در منظومۀ کیمیایی وی بررسی می‌کنیم. بدین منظور ابتدا دو مفهوم «کیمیای جوّانی» و «کیمیای برّانی» که می...

full text

تبیین هستی‌شناسانه عالم اوسط در اندیشة کیمیایی حسن بن زاهد کرمانی

تاریخ علم نگرش حالمحور به فلسفة علم، آن را صرفا ناظر بر علوم جدید مانند فیزیک و زیستشناسی میپندارد و بخش بزرگی از معرفت بشری مانند کیمیا را که در علم کنونی جایی ندارند، نادیده میگیرد. این مقاله تلاش دارد با پرهیز از چنین نگرشی، به بررسی هستیشناسانه ماهیت علم کیمیا نزد حسن بن زاهد کرمانی، کیمیاگر ایرانی سدة هشتم هجری بپردازد. آثار حسن بن زاهد، حاوی ساختاری قوی و اندیشهای منسجم در باب کیمیا...

full text

حسن بن زاهد کرمانی دانشمند کیمیایی سده هشتم هجری و آثار او در کیمیا

حسن بن زاهد، مشهور به غریبِ کرمانی از دانشمندان ایرانی است که در نیمه اول سده هشتم هجریزنده بوده است. وی در سال 723 هجری قمری از فضای نامساعد اجتماعی و فرهنگی ایران در زمانحکومت ابوسعیدِ بهادر از ایلخانان مغول به زیر سایه حمایت سلطان محمد بن تُغلُق، دومین پادشاهسلسله تُغلُقشاهیانِ هند پناه برد و آثاری در علم کیمیا تألیف و به آن پادشاه تقدیم نمود. اولین اثر ایننویسنده، کتابی به زبان فارسی با عنوان مفتا...

full text

حسن بن زاهد کرمانی دانشمند کیمیایی سده هشتم هجری و آثار او در کیمیا

حسن بن زاهد، مشهور به غریب کرمانی از دانشمندان ایرانی است که در نیمه اول سده هشتم هجریزنده بوده است. وی در سال 723 هجری قمری از فضای نامساعد اجتماعی و فرهنگی ایران در زمانحکومت ابوسعید بهادر از ایلخانان مغول به زیر سایه حمایت سلطان محمد بن تُغلُق، دومین پادشاهسلسله تُغلُقشاهیانِ هند پناه برد و آثاری در علم کیمیا تألیف و به آن پادشاه تقدیم نمود. اولین اثر ایننویسنده، کتابی به زبان فارسی با عنوان مفتا...

full text